Dziecko u Okulisty

Wszyscy znamy powiedzenie „Oczy są zwierciadłem duszy” i większość z nas, niezależnie od tego czy w to wierzymy czy nie, wie że oczy są czymś znacznie więcej… Wzrok jest niezwykle ważnym zmysłem, wiele osób twierdzi, że najważniejszym. Oczy pozwalają nam na poznawanie świata, oglądanie innych ludzi, kolorów, zjawisk, na naukę poprzez czytanie i oglądanie, pozwalają na  przemieszczanie się, ocenianie odległości, pomagają innym zmysłom zbudować całościowy „obraz” rzeczywistości. Wystarczy się chociażby przyjrzeć naszemu codziennemu językowi, jak wiele słów jest opartych na naszych wizualnych doświadczeniach.
Jest to też jeden ze zmysłów, który jest tak mocno zintegrowany z resztą naszego ciała, że często zapominamy jak ważny jest dla naszego codziennego funkcjonowania dopóki coś nie zaczyna szwankować.
Oczy są wyjątkowym i niezwykle delikatnym organem, jednym z pierwszych jakie tworzą się u zarodka ludzkiego chociaż ich rozwój nie kończy się w momencie narodzenia. Co prawda zarówno ich kolor jak i jakość widzenia związane są z genami jakie dostajemy od rodziców, ale to co z nimi robimy już mając świadomość jak są cenne zależy w pełni od naszych wyborów.
O oczach i wzroku, jak o nie dbać już od najwcześniejszych dni rozmawiamy z dr. Sylwią Szewczyk z kliniki Ideal Family Eyecare w Chicago.

RwA: Zacznijmy od początku. Jak wygląda rozwój wzroku u dziecka? Kiedy dziecko zaczyna widzieć i kiedy, z biologicznego punktu widzenia, można uznać, że jego oczy są w pełni rozwinięte?
Sylwia Szewczyk: Wzrok u niemowląt przechodzi ogromną przemianę w ciągu pierwszych dwunastu miesięcy życia kiedy to można uznać, że jest rozwinięty. Przez pierwsze 3 miesiące noworodek widzi świat nie tylko do góry nogami, ale wszystkie dostrzegane przez niego przedmioty są bardzo niewyraźne. Niemowlaki są krótkowidzami, więc potrafią odróżniać przedmioty tylko jeśli te znajdują się bardzo blisko, w odległości około 20-30 cm od ich twarzy. To dokładnie taka odległość w jakiej mniej więcej znajduje się twarz mamy w trakcie karmienia. Wrażliwość na kolory, na przykład możliwość widzenia pasteli, pojawia się już około 6 miesiąca życia, natomiast ostrość widzenia wykształca się pomiędzy 6 a 8 miesiącem życia.
Z kolei odpowiadając na pytanie, co widzi noworodek, trzeba wspomnieć o tym, że niemowlę rozróżnia tylko niektóre kolory takie jak  biały, czarny, czerwony. Poza tym dostrzega tylko kontrastowe połączenia wzorów czy barw, np. paski pionowe czy poziome. Widzenie przestrzenne czyli trójwymiarowość świata kształtuje się około 12 go miesiąca życia, kiedy układ wzrokowy jest praktycznie całkowicie rozwinięty.

RwA:  Jak należy dbać o oczy niemowlaka?
SS: Noworodek jest regularnie badany i jeżeli cokolwiek będzie się działo z jego zdrowiem to zapewne pediatra zwróci na to uwagę. Jednak rodzice, opiekujący się dzieckiem na codzień, powinni zwracać uwagę na wszelkie drobne zmiany, np. na to czy dziecko nie ma wrodzonej choroby np. biała źrenica może oznaczać zaćmę wrodzoną lub nawet guza oka. Kiedy oczy ropieją lub czerwienieją może to oznaczać niedrożność kanałów łzowych lub zapalenie spojówek. Wszystkie takie obserwacje powinny być konsultowane z pediatrą.
Pamiętajmy, że u niemowlaka mięśnie gałek ocznych w pierwszych miesiącach życia są słabe, dlatego czasami wydaje się dziecko ma zeza. Jest to tak zwany zez pozorny, który często niepokoi rodziców. W miarę rozwijania się mięśni, ten zez pozorny zaniknie i dziecko zacznie patrzeć normalnie. Jednak jeżeli którekolwiek z rodziców ma lub miało dużą wadę wzroku lub zeza, jest duże prawdopodobieństwo, że dziecko tę wadę odziedziczy. Dobrze jest więc to sprawdzić.

RwA: Większość dzieci rodzi się z oczami koloru szaro-niebieskiego albo czarnego, kiedy kolor oczu zmienia się ostatecznie?
SS: Tak, większość dzieci rodzi się z niebieskimi oczami, niezależnie od tego jakiego koloru są oczy rodziców. Dopiero około 6 miesiąca życia oczy niemowlaka zaczną przybierać zapisaną w genach barwę.

RwA: Jak, generalnie, należy dbać o oczy dziecka, biorąc pod uwagę nawyki i dietę?
SS: Aby prawidłowo dbać o oczy dziecka należy, przede wszystkim, ograniczyć ilość czasu spędzanego przed wszelakimi ekranami, tabletu, komputera czy telewizora, gdyż to osłabia wzrok. Czas przed ekranami powinno się ograniczyć do maksimum 2 godzin dziennie, kładąc nacisk na to, żeby więcej czasu dzieci spędzały na świeżym powietrzu. Wiadomo, nie zawsze się to udaje – zwłaszcza gdy pogoda nie sprzyja albo po prostu jesteśmy zbyt  zajęci aby dzieciom zorganizować czas. W takim wypadku należy zwrócić uwagę na prawidłowe oświetlenie i odległość od telewizora czy komputera (która powinna być co najmniej 40 cm).
Jeżeli chodzi o wspomaganie oczu, trzeba zadbać by w diecie pojawiły się składniki potrzebne do ich prawidłowego funkcjonowania. Witaminowy niezbędnik to witaminy: A, D3, C, E oraz omega 3, cynk i selen. Niedobór tych witamin i minerałów przyczynia się do pogorszenia widzenia u dzieci i dorosłych.  Pamiętajmy więc, aby dieta dziecka była bogata w jaja, ryby, awokado, pieczywo pełnoziarniste, borówki, owoce cytrusowe i marchewkę. Można również podawać dziecięce suplementy witaminowe w ilościach dostosowanych do wieku dziecka.

RwA: Na co zwracać uwagę w zachowaniu małego dziecka co może wskazywać na schorzenia wzroku? Jakie są najbardziej charakterystyczne znaki?
SS: Wiadomo, że małe dziecko nie jest w stanie do końca sprecyzować co się z nim dzieje i dać nam znać, że nie widzi albo źle widzi. Możemy jednak zaobserwować zachowania, które pośrednio mogą wskazywać na problemy z oczami. Mrużenie czy tarcie oczu, nadmierne mruganie, skarżenie się ból głowy, łzawienie oczu mogą być oznaką nieskorygowanej wady wzroku. Problemy z orientacją w przestrzeni czy wchodzenie w przedmioty, biała źrenica mogą oznaczać, że dziecko jest niewidome na jedno oko, ma np. zaćmę lub guza siatkówki.
Niedawno mieliśmy przypadek trzylatka u którego podczas rutynowego badania dna oka wykryliśmy tętniaka. Dziecko nie miało żadnych symptomów, wiec tylko dzięki temu że rodzice dziecka profilaktycznie sprawdzili mu wzrok udało się zapobiec nieszczęściu. Tak więc nie ma reguły, rodzice muszą po prostu bacznie obserwować swoje pociechy.

RwA: Kiedy powinno się po raz pierwszy odwiedzić okulistę? Czy wizyta ta jest zazwyczaj polecana przez lekarza pierwszego kontaktu, czy można się samodzielnie zgłosić do okulisty?
SS: Ważne jest aby najpierw wszystkie niepokojące obserwacje były konsultowane z lekarzem dziecka, pediatrą lub dziecięcym specjalistą od oczu. Lekarz dziecka może skierować je na badanie specjalistyczne jeśli uzna to za konieczne w danym momencie. W normalnych warunkach pierwsze szczegółowe badania wzroku powinny być przeprowadzone ok. 3 roku życia kiedy dziecko więcej rozumie, lepiej się komunikuje i potrafi współpracować. Używa się wtedy specjalnych tablic i aparatów do badania aby wykluczyć większe wady wzroku lub tak zwane „leniwe oko”. Dzieci nie często się skarżą na to, że źle widzą albo nie widzą, dlatego konieczne jest sprawdzenie wzroku u lekarza. Jeżeli dziecko nie chce współpracować wtedy polegamy na naszych obiektywnych obserwacjach i pomiarach wady wzroku.

RwA: W jakim wieku wykrywalne są choroby wzroku? Czy są choroby charakterystyczne dla wieku dziecięcego?
SS: Choroby oczu mogą być wykryte w każdym wieku. Rodzice, z wadami wzroku powinni być szczególnie wyczuleni na to, aby sprawdzać wzrok dzieciom, gdyż większość wad jest dziedziczna, ale to też nie jest reguła. Jest wiele przypadków gdzie dziecko ma dużą wadę wzroku choć rodzice mają perfekcyjny wzrok. I odwrotnie – dzieci rodziców z wadami mają świetny wzrok. Nie mniej jednak, warto sprawdzić wzrok chociażby po to, żeby mieć spokój i pewność.

RwA: Jakie najczęstsze schorzenia i wady wzroku dotykają dzieci? Z czego się one biorą?
SS: Najczęściej spotykana jest nadwzroczność czyli tzw. plusy, astygmatyzm, zez i amblyopia czyli „leniwe oko”. Czasami pojawia się krótkowzroczność czyli minusy.

RwA: Kiedy można stwierdzić, że dziecko nie rozróżnia kolorów?
SS: Aby stwierdzić czy dziecko rozróżnia kolory konieczne jest przeprowadzenie badania ISHIHARA,  gdzie dziecko musi rozróżnić cyfry lub figury, które są ukryte w kolorach. Bardzo często rodzice nie wiedzą, że dzieci mają problem z kolorami ponieważ dzieci są w stanie nazwać kolor jeżeli ten kolor jest postrzegany oddzielnie.

RwA: Czy spędzanie dużej ilości czasu przed ekranami we wczesnym dzieciństwie ma wpływ na to jak wzrok dziecka się rozwija? Co ze starszymi dziećmi?
SS: Nie ma jednoznacznych badań naukowych, które wspierałyby teorię, że spędzanie czasu przed telewizorem osłabia widzenie. Jednak większość okulistów wie, że krótkowzroczność, która jest postępującą wadą wzroku, jest ściśle z tym związana. Spędzanie czasu przy komputerze czy też grach komputerowych osłabia mięśnie akomodacyjne oka, co w efekcie powoduje wydłużenie gałki ocznej i narastanie miopii czyli krótkowzroczności. Oczywiście ryzyko postępowania wady wzroku jest znacznie zwiększone gdy rodzice lub dziadkowie mają tę wadę wzroku.
Wada wzroku najczęściej pojawia się ok. 7 roku życia. Im wcześniej dziecko potrzebuje okulary tym większa jest szansa na to, że wada będzie większa. Nie oznacza to jednak, że dzieciom, które mają wadę wzroku nie powinno się przepisywać okularów. Badania naukowe wskazują, że nieskorygowana wada może postępować szybciej. Wada musi być skorygowana poprzez okulary korekcyjne, soczewki kontaktowe na dzień lub ortosoczewki, które używa się w nocy. W przypadku krótkowzroczności okulary i dzienne soczewki korygują wadę, kolokwialnie mówiąc na bieżąco, ale jej nie zatrzymują. W tej chwili jedynym zatwierdzonym przez FDA sposobem na zatrzymanie krótkowzroczności są ortosoczewki.

RwA:  Właśnie. Ortosoczewki są częścią leczenia zwanego ortokorekcją. Na czym to polega?
SS: Ortokorekcja to szansa na dobre widzenie bez użycia okularów lub soczewek kontaktowych, dla krótkowidzów z wadą wzroku do -6,00D (dioptrii) oraz osób z astygmatyzmem do maksymalnie -2,25D. Ortokorekcja pozwala na korygowanie wad wzroku dzięki użyciu najnowszej generacji twardych, gazo-przepuszczalnych soczewek . Proces korekcji odbywa się w nocy. Zakłada się specjalne soczewki tzw. „retainers”, które delikatnie i bezpiecznie zmieniają przednią krzywiznę rogówki oka. Dzięki temu w ciągu dnia pacjent widzi dobrze bez użycia okularów. Mechanizm działania soczewek polega na delikatnym ucisku centralnej części rogówki, co powoduje jej spłaszczenie i zogniskowanie obrazu na siatkówce. Soczewki zakłada się na noc zgodnie z wyznaczonym przez okulistę rytmem. Początkowo jest to noszenie soczewek każdej nocy, czego efektem jest dobre widzenie w ciągu dnia przez ok. 18 godzin. Regularne używanie soczewek nocnych doprowadza do stabilnej poprawy wzroku, co czasami pozwala ograniczyć zakładanie soczewek do 5 razy w tygodniu. Jeżeli zależy nam na hamowaniu narastania krótkowzroczności, należy ortosoczewki zakładać co noc. Na naszej nowej stronie internetowej www.soczewkinanoc.com można znaleźć więcej informacji na ten temat.

RwA: To nowa metoda. Czy każdy okulista może nas przebadać pod tym kątem i poprowadzić leczenie ortokorekcyjne?
SS: Tak, ortokorekta to stosunkowo nowa metoda korekty wzroku u dzieci , która została zatwierdzona przez FDA w 2002 jako metoda leczenia krótkowzroczności . Wymaga specjalnego doświadczenia, właściwej aparatury i dedykacji. Procedura jest dość czasochłonna i z tej przyczyny niewielu lekarzy chce się tym zajmować. Akurat w naszej klinice stosujemy tę metodę z wielkim sukcesem. I rodzice i dzieci są zadowoleni z tej metody, bo dzieci nie muszą nosić okularów i mogą aktywnie spędzać czas.

RwA: Czy opieka okulistyczna jest kosztowna i podlega ubezpieczeniu?
SS: To zależy. Należy pamiętać, że ubezpieczenie typu VISION jest często uzupełnieniem normalnego ubezpieczenia medycznego, które pokrywa koszty leczenia związane z potencjalną utratą wzroku w wyniku upadku lub choroby. Większość ubezpieczeń pokrywa rutynowe badania wzroku, które nie są bardzo kosztowne a także niektóre zabiegi i oferuje zniżki na okulary lub niektóre soczewki. Niestety terapie takie jak ta z użyciem ortosoczewek nie są objęte ubezpieczeniem. W zależności od tego jak poważna jest wada wzroku, cena leczenia metodą ortokorekcji może wahać się między $2,200 a $3,600. Nie są to małe koszta i dlatego nasza klinika oferuje bezprocentowe finansowanie poprzez CARE CREDIT,  co umożliwia rodzicom rozbicie płatności na raty, z czego wielu rodziców korzysta. Wiele klinik robi podobnie. Moim zdaniem ubezpieczenie nie powinno nas powstrzymywać przed tym, aby sprawdzić dziecku wzrok. 80% wiedzy o świecie następuje poprzez wzrok. Dziecko może lepiej postrzegać świat i osiągać sukcesy w nauce wtedy kiedy jego wzrok jest prawidłowy. Wielu moich pacjentów, którzy są już w średnim wieku i podczas badania mają wykrytą wadę wzroku, a nigdy nie nosili okularów, przyznaje że unikali czytania ponieważ czytanie ich „męczyło”. W większości przypadków to zmęczenie było wynikiem nieskorygowanej wady wzroku.
Dodatkowo, w miarę jak pewne nowe sposoby leczenia stają się powszechne, polisy ubezpieczeniowe zapewne zaczną pokrywać ich koszty. Zawsze warto najpierw porozmawiać z lekarzem i sprawdzić z naszym ubezpieczeniem jakie opcje są dostępne i jakie rozwiązania będą dla nas najlepsze.

RwA: Okulary słoneczne to nie tylko modne akcesoria. Czy powinno się nosić okulary przeciwsłoneczne? Jak wcześnie najlepiej zacząć? Co się dzieje z oczami nie chronionymi za pomocą okularów przeciwsłonecznych?
SS: Pamiętajmy, że wzrok dziecka dopiero się rozwija, a soczewka wewnątrz oka, która hamuje szkodliwe promieniowanie UV jest w pełni dojrzała dopiero ok. 20 roku życia. Tak więc powinniśmy pamiętać o tym, że dzieci potrzebują okularów słonecznych nawet bardziej niż dorośli. Promieniowanie UV uszkadza siatkówkę, a to grozi poważnymi konsekwencjami, z utratą wzroku włącznie. Okulary słoneczne są więc obowiązkowe. Ich szkła powinny blokować nie tylko UVA, ale też UVB. Dla pełnej ochrony oczu dzieciom, które już mają okulary przepisujemy okulary fotochromowe, które chronią w pełni przed słońcem i rozjaśniają się w pomieszczeniach. Okulary kupowane u optyka są wprawdzie droższe niż np. w supermarkecie, ale znacznie poprawiają komfort widzenia . No i oczywiście nie potrzebne są wtedy dwie pary okularów na zmianę.

RwA: Jakie warunki najlepiej stworzyć dzieciom do czytania/oglądania telewizji/pracy na komputerze, aby zminimalizować negatywny impakt tych urządzeń na oczy?
SS: Większość komórek naszego ciała potrafi się regenerować, oko tej jednak zdolności nie ma.  Wszelkie uszkodzenia są nieodwracalne i mogą doprowadzić do pogorszenia widzenia. Podczas czytania i patrzenia na tablety, komórki czy komputer, oczy męczą się najbardziej. Czytanie na leżąco jest w ogóle niewskazane. Ważne jest aby odległość oczu od czytanego materiału podczas czytania była utrzymana w granicach ok. 40 cm. Bardzo ważne jest oświetlenie: lampa powinna być skierowana na kartki lub komputer. Dobrze by było aby komputer był ustawiony tak, aby można było od czasu do czasu spojrzeć na obiekty odległe np. za oknem. To rozluźnia mięśnie akomodacyjne oka. Ważne jest też, aby po 20 minutach przy komputerze zrobić sobie z 2 minuty przerwy, aby popatrzeć na coś w oddali.
Aby wspomóc oczy często przepisywane są okulary do komputera zawierające powłoki chroniące przed szkodliwym promieniowaniem niebieskiego światła (wszystkie komputery i tablety takie światło emitują). Oczy będą wtedy chronione i nie będą się tak męczyć.

RwA: Zbliża się początek roku szkolnego. Czy badania wzroku są wymagane w ramach badań przed przyjęciem do szkoły i czy wyniki są umieszczane w Karcie Zdrowia Dziecka?
SS: Tak każde dziecko, które rozpoczyna szkołę musi mieć sprawdzony wzrok przez okulistę. Lekarz sprawdza nie tylko to, czy i jak dziecko widzi ale także pracę mięśni oczu, umiejętność widzenia kolorów, percepcji przestrzennej, no i oczywiście tzw. dno oka, aby wykluczyć jakiekolwiek nieprawidłowości rozwojowe. Wyniki tych badań są umieszczane w specjalnym formularzu ( dostępnym tutaj: http://cps.edu/OSHW/Documents/VisionExaminationForm.pdf), który trzeba dostarczyć do szkoły wraz z kartą zdrowia dziecka, gdyż bez tego dziecko nie może rozpocząć nauki.

Dziękuję serdecznie, pani doktor, za rozmowę.  Pół żartem pół serio, ta rozmowa z pewnością otworzyła nam oczy na parę spraw związanych z…oczami. O ile jest pewne, że tematów do poruszenia jest jeszcze wiele a niektóre z nich nawet wywołują kontrowersje o tyle jedno jest jasne – oczy mamy jedne i jeżeli chcemy widzieć tą przyszłość która na nas czeka, lepiej żebyśmy o nie dbali.