Jak prawnie zabezpieczyć dziecko

Celem każdego rodzica jest zabezpieczenie dzieci w każdy możliwy sposób, fizycznie, prawnie, materialnie i emocjonalnie. Nie tylko, kiedy są małe i potrzebują naszej opieki i pomocy na każdym kroku, ale i później, kiedy są starsze. Rodzice chcą zabezpieczyć swoje pociechy i zapewnić im wsparcie w momencie kiedy są zdrowi i sprawni, ale chyba przede wszystkim na wypadek gdyby ich nagle zabrakło.
Wiadomo, że ta obawa, że coś może nam się stać i nie będziemy w stanie opiekować się naszymi pociechami jest znacznie silniejsza kiedy dzieci są malutkie, ale wcale nie znika w momencie,  kiedy osiągają pełnoletniość i są dorosłe. Pomoc, którą rodzice mogą zapewnić dzieciom może mieć różne formy i prawo oferuje różne instrumenty, które pozwolą nam zapewnić dzieciom bezpieczną przyszłość zarówno teraz, gdyby coś nam się nagle stało, a także w przyszłości.
O tym jak zabezpieczyć nasze pociechy  prawnie i finansowo na różnych etapach życia rozmawiamy ze specjalistką od prawa spadkowego, Mecenas Izabelą Czajkowską z kancelarii Otte & Czajkowska.

RwA: W jakich okolicznościach dzieciom może być potrzebny opiekun prawny?

Izabela Czajkowski: Opiekuna prawnego wyznaczają rodzice dziecka na wypadek gdyby obojgu coś się stało i dziecko zostałoby bez osoby, która mogłaby reprezentować je i dbać o jego interesy i dobro. Jest wiele sytuacji w których dziecko może potrzebować opiekuna prawnego, ale generalnie sprowadzają się one do dwóch kategorii: kiedy dziecko jest (a) niepełnoletnie, lub (b) niepełnosprawne.
W sytuacji kiedy tylko jednemu rodzicowi coś się stanie, prawo do opieki prawie zawsze przypadnie drugiemu rodzicowi, niezależnie od tego, czy rodzice są w formalnym związku małżeńskim, czy w związku partnerskim i niezależnie od tego czy jest to rodzic biologiczny czy adoptowany, pod warunkiem, że proces adopcyjny został prawnie zakończony. Prawo, z nielicznymi wyjątkami, nie widzi różnicy między rodzicem biologicznym i adoptowanym. Prawo do opieki prawdopodobnie zostanie też przyznane drugiemu rodzicowi nawet jeżeli rodzice są rozwiedzeni. Powiedzmy na przykład mama po rozwodzie nie chce, żeby tata miał prawo do opieki prawnej nad dzieckiem i wyznaczy do tej roli ciocię. Jeżeli jednak sąd zobaczy, że tata jest sprawny i może i chce się opiekować dzieckiem, to prawdopodobnie przyzna jemu prawo do opieki a nie wyznaczonej przez mamę cioci.
Warto pamiętać o tym, że „legal guardianship” czyli ustalenie opieki prawnej przydaje się nie tylko w przypadku gdy rodzice umrą czy zginą, ale też w przypadku kiedy rodzice czy rodzic żyje, ale nie jest w stanie fizycznie zajmować się i opiekować dzieckiem. Na przykład rodzic ma wypadek w pracy w wyniku którego zostaje sparaliżowany i nie może się zajmować dziećmi, powinien wtedy wyznaczyć kogoś, kto się dzieckiem będzie zajmował i opiekował.

RwA: Kto powinien rozważyć wyznaczenie opiekuna prawnego?

IC: Każdy rodzic, który ma dzieci w wieku poniżej 18 lat powinien mieć wyznaczonego opiekuna dla dzieci w swoim testamencie. Dodatkowo jeżeli ktoś ma dziecko niepełnosprawne fizycznie albo umysłowo przez orzeczenie lekarza,  powinien mieć wyznaczonego opiekuna dla dziecka –  czy to będzie rodzic czy inna osoba.  Warto pamiętać o tym, że według prawa, rodzic dziecka, które jest niepełnosprawne a ma ukończone 18, lat nie jest automatycznie jego legalnym opiekunem i musi starać się o to przez sąd.

RwA: A co z rodzicami, którzy mają nieuregulowany status imigracyjny?

IC: Wobec dzieci przysługują im takie same prawa jak rodzicom, których status imigracyjny jest uregulowany. Z perspektywy prawa regulującego relacje między rodzicami i dziećmi wszyscy rodzice mają takie sama prawa i obowiązki w stosunku do swoich dzieci. Nie chcę się  zbytnio zagłębiać w ten temat, gdyż zahacza on o prawo imigracyjne, które jest odrębną dziedziną i wszystko zależy od indywidualnej sytuacji.
Wiadomo, że zdarzają się różne przypadki. Może być tak, że jeden rodzic mieszka z dzieckiem tutaj a drugi jest, na przykład, w Polsce. Gdyby ten mieszkający w Stanach chciał na prawnego opiekuna dzieci wyznaczyć tego mieszkającego w Polsce, to byłoby to problematyczne, gdyż amerykański sąd nie ma jurysdykcji w Polsce i nie mógłby zatwierdzić takiego opiekuna prawnego. Wtedy pojawiają się komplikacje. Ale jeżeli oboje rodziców przebywa tutaj to mają takie same prawa wobec dziecka jak inni rodzice.

RwA: Do jakiego wieku dzieciom jest potrzebny opiekun prawny?

IC: Normalnie, do 18 roku życia. Po 18 roku życia opiekun prawny jest potrzeby tylko, jeżeli dziecko jest niepełnosprawne i nie może samo zajmować się sobą lub swoją posiadłością.
Wyznaczenie opiekuna prawnego jest częścią testamentu i nawet jeżeli rodzice wyznaczą kogoś, żeby w razie wypadku sprawował opiekę nad ich pociechą, to jeżeli rodzicom nic się nie stanie a dziecko osiągnie wiek lat 18 to, pominąwszy wyżej wspomniane przypadki, ta klauzula nie ma żadnego efektu legalnego.
Warto zauważyć, że instytucja opiekuna prawnego nie musi dotyczyć wyłącznie osób małoletnich poniżej 18 roku życia. Rodzice mogą się starać o uzyskanie opieki prawnej nad dzieckiem, które jest już starsze, ale być może potrzebować jakiejś opieki czy pomocy, np. medycznej czy finansowej. Osoba dorosła musi wyrazić zgodę, jeżeli jest w stanie, na to, żeby ktoś inny sprawował nad nią opiekę prawna i żeby sąd ustanowił dla niej opiekuna prawnego. Jeżeli taka osoba nie jest w stanie wyrazić zgody, to sąd może podjąć taką decyzję za nią. Wiąże się to z pewnego rodzaju ubezwłasnowolnieniem, ale jest mechanizmem pomocy dla osoby, która w oczach prawa jest pełnoletnia, bo skończyła 18 lat, ale wciąż korzysta z pomocy i środków zapewnianych przez np. rodziców.  Bo trzeba pamiętać, o tym że nawet jeżeli zapewniamy dach nad głową naszemu dziecku, żywimy je i ubieramy i zapewniamy wszystkie środki do życia, to bez sądowo przyznanej opieki prawnej nie mamy nad nim mocy prawnej i kontroli w oczach prawa w momencie kiedy kończy ono lat 18.  Opieka prawna nad dzieckiem pełnoletnim może być tymczasowa, ale zazwyczaj nie jest ograniczona. Taka osoba dorosła może się później starać aby sąd zlikwidował prawną opiekę nad nim czy nią,  jeżeli jest w stanie już sobie sama poradzić i jest w pełni sprawna. Zarówno ustanowienie opieki prawnej jak i jej zlikwidowanie dobywa się na drodze sądowej.

RwA: Jaka jest rola opiekuna prawnego? Czy opiekun prawny jest automatycznie osobą, która sprawuje pełną opiekę nad wszystkim co się wiąże z dzieckiem, czy mogą to być dwie różne osoby?

IC: Rola opiekuna zależy od tego, czy jest to opiekun osoby i posiadłości dziecka, czy też jedna osoba jest opiekunem od osoby, a inna posiadłości czy majątku dziecka. Opiekun od osoby ma za zadanie zajmowanie się i opiekę nad dzieckiem, tak samo jak rodzic i ma się kierować dobrem dziecka na podstawie jego potrzeb.  Opiekun od posiadłości natomiast zajmuje się finansami, posiadłościami i dobrami materialnymi dziecka.  Może to być, ale nie musi, ta sama osoba.

RwA: Jak wyznaczyć opiekuna prawnego w normalnych warunkach, nie w przypadku sporu o prawo do opieki czy utraty praw rodzicielskich przez zaniedbanie?

IC: Opiekuna prawnego wyznacza się za pomocą testamentu. Jest to jeden z głównych powodów dla których rodzice w ogóle spisują ten dokument. Rodzice w testamencie wyznaczają szereg osób, mogą być to dwie lub trzy osoby,  którym chciałyby powierzyć opiekę nad swoimi dziećmi na wypadek gdyby coś im się przydarzyło. To, że ktoś został wyznaczony na opiekuna nie jest jednak równoznaczne z tym, że ta osoba, czy osoby, zostaną zatwierdzone przez sąd. Jeżeli sąd nie znajdzie przeciwwskazań i nie ma obiekcji (np. sprzeciwu innych członków rodziny) lub dowodów na to, że osoby wyznaczone przez rodziców nie nadają się do opieki nad dziećmi, to sąd w pierwszej kolejności przyzna prawo do opieki osobom wyznaczonym przez rodziców. Jeżeli rodzice nie wyznaczą nikogo w testamencie, to dzieci niestety są zdane na łaskę sądu. Jeżeli dzieci nie mają wyznaczonego opiekuna, potencjalny opiekun, np. członek rodziny czy przyjaciel, może zgłosić się sam na ochotnika, albo sąd spróbuje znaleźć kogoś w rodzinie dziecka, kto podejmie się opieki nad dzieckiem. Jeżeli taka osoba się nie znajdzie dziecko trafi do rodziny zastępczej.
Sam proces spisania testamentu zajmuje mniej około miesiąca, z przygotowaniem dokumentów, sprawdzeniem ich, wprowadzeniem  ewentualnych rewizji i podpisaniem. Warto się tym zająć na spokojnie, w momencie kiedy możemy a nie kiedy musimy, bo to jest swoista polisa ubezpieczeniowa na wypadek gdyby coś nam się stało.

RwA: Czy opiekun prawny musi być zatwierdzony przez sąd? Jeżeli tak to kiedy to się dzieje, w momencie kiedy wyznaczamy opiekuna czy kiedy wyznaczona osoba przejmuje opiekę nad dziećmi (kiedy coś się stanie rodzicom)? Czy rodzice muszą uzasadniać swój wybór? 

IC: Tak, opiekun prawny zawsze musi być zatwierdzony przez sąd. Nawet wtedy gdy rodzice nominują kogoś w swoim testamencie, sąd podejmuje ostateczna decyzje o tym, kto będzie służył jako legalny opiekun dzieci. Wyboru rodzice nie muszą uzasadniać, ale trzeba się liczyć z tym, że sąd może odrzucić nasz wybór opiekuna prawnego.

RwA: Czy opieka prawna działa na zasadzie podobnej do testamentu: opiekun jest wyznaczony na papierze, który jest schowany w bezpiecznym miejscu do czasu kiedy jest potrzebny?

IC: Tak, cały proces nabiera mocy w monecie, kiedy coś się stanie obydwu rodzicom dziecka. Samo wyznaczenie opiekuna w testamencie nie ma żadnego znaczenia prawnego, dopóki nie zajdzie taka potrzeba i dopóki, oczywiście, opiekun nie zostanie zatwierdzony przez sąd.  Do tego czasu, rodzice mogą zmieniać testament i wyznaczać kogo chcą.

RwA: Czy jest specjalny formularz, który się wypełnia wyznaczając opiekuna prawnego czy może być to dokument w wolnej formie tak długo jak zawiera wszystkie niezbędne informacje?

IC: Wyznaczenie opiekuna w sądzie odbywa się przez złożenie petycji w sądzie. Sąd wtedy, podczas sprawy sadowej, przeprowadza formalne przesłuchanie.  W większości przypadków sąd także wyznacza swojego agenta (tzw. Guardian Ad Litem), który działa w imieniu dziecka i dla jego dobra i ma za zadanie upewnić się, że wyznaczony opiekun kwalifikuje się do tej roli. Jeżeli po przeprowadzeniu dochodzenia (generalnie odbywa się to na zasadzie rozmowy z dzieckiem i opiekunem oraz sprawdzeniu okoliczności opiekuna) agent sądu uzna, że opiekun się kwalifikuje, to jest bardzo duże prawdopodobieństwo, że sąd zatwierdzi opiekuna.  Czas trwania sprawy zależy od indywidualnej sytuacji, ale przeważnie sąd  wysłuchuje sprawy w okresie ok. 30 dni po złożeniu petycji i potem podejmuje odpowiednią decyzję.

RwA: Czy osoba wyznaczona na opiekuna prawnego musi podpisać dokument jako przyjęcie do wiadomości tej odpowiedzialności?

IC: Nie, taka osoba nawet nie musi nic na ten temat wiedzieć, ale oczywiście musi zgodzić się na to aby być ostatecznie zatwierdzoną przez sąd. Generalnie wskazane jest to, aby chociaż poinformować osobę, którą chcemy nominować i upewnić się, że w razie potrzeby ta osoba zna nasze intencje wobec dziecka i zaakceptuje swoją rolę jako opiekun.

RwA:  Czy rodzice mogą wyznaczyć więcej niż jednego opiekuna prawnego, w stylu „jeżeli-nie-ten-to-ten drugi”? Czy, jeżeli mamy więcej niż jedno dziecko, możemy wyznaczyć różnych opiekunów dla każdego dziecka czy raczej powinna to być jedna osoba dla wszystkich dzieci?

IC: Tak, mogą i nawet jest to wskazane, aby nominować więcej niż jedną osobę.  Jeżeli jedna osoba nie będzie w stanie pełnić funkcji opiekuna, to następna w kolejności może ją zastąpić.  Rodzice mogą też wyznaczyć innych opiekunów dla każdego dziecka, jeżeli mają do tego jakieś powody.  Można też określić różnego rodzaju warunki, które wyznaczona osoba musi spełniać,  żeby zostać opiekunem np. musi mieszkać w danym mieście lub stanie, gdzie dzieci rezydują (żeby nie musiały zmieniać szkoły), albo musi pozostać w związku małżeńskim (np. tylko jeżeli brat i jego żona nadal są małżeństwem, żeby brat sam nie musiał zajmować się dziećmi). W takiej sytuacji jeżeli nominowany opiekun nie spełnia warunków, następny nominowany opiekun będzie wyznaczony.

RwA:  Czy raz wybrany opiekun prawny może być zmieniony? Czy prawni opiekuni są w jakikolwiek sposób sprawdzani przez Stan zanim przejmą opiekę nad dzieckiem?

IC:  Tak, wybrany opiekun może być zmieniany wielokrotnie. Nawet osoba, która już funkcjonuje w roli opiekuna może być zmieniona lub usunięta przez sąd.  Opiekunowie wyznaczeni przez rodziców nie są sprawdzani przez instytucje stanowe, ale sąd czuwa nad nimi i są oni zobowiązani do składania corocznych raportów, które muszą być przedłożone w sądzie.

RwA:  Czy wybór raz wyznaczonego opiekuna prawnego, nawet jeżeli jest to prawomocny, może być zakwestionowany? Na przykład: rodzice wyznaczyli swojego przyjaciela jako opiekuna, a dziadkowie chcą uzyskać prawo do opieki lub Stan zadecyduje, że nasz wybór nie jest odpowiedni dla dobra dziecka?

IC: W takiej sytuacji decydujące zdanie ma sąd.  Jeżeli opiekun nominowany przez rodziców jest sprawny, a dziadkowie po prostu tego nie akceptują, czy nie zgadzają się z wyborem rodziców, sąd prawdopodobnie przyzna prawo do opieki osobie nominowanej przez rodziców. Jeżeli natomiast dziadkowie przytoczą jakieś dowody na to, że wyznaczony opiekun nie powinien zajmować się dziećmi i sąd uzna ten powód i dowody za uzasadnione, wtedy wyznaczy odpowiednią osobę. Osobą tą będzie następna w kolejności osoba wyznaczona w testamencie albo ktoś kto występuje o przyznanie mu prawa do opieki lub ktoś nominowany przez najbliższą rodzinę dziecka.

RwA: Czy wyznaczenie opiekuna prawnego to jedyny sposób aby zabezpieczyć przyszłość naszych dzieci na wypadek gdybyśmy nie byli w stanie się nimi opiekować?

IC: Opieka prawna nie jest jedynym sposobem zabezpieczenia przyszłości naszego dziecka. Oczywiście jeżeli chodzi o dziecko nieletnie to nie ma wyjścia bo dziecko musi mieć opiekuna prawnego – osobę, która będzie reprezentowała jego interesy, ale jeżeli chcemy zabezpieczyć dzieci dorosłe (powyżej lat 18) to są jeszcze inne mechanizmy, które nie wykorzystują drogi sądowej. Na przykład, trust. Trust to taki dokument, który pozwala zabezpieczyć dziecko od strony materialnej i ogarnia wszystko, jeżeli ktoś ma dom i konto bankowe i chce, aby dziecko mogło z tego korzystać w sposób kontrolowany. Wyznacza się tzw. trustee, czyli osobę, która zarządza trustem wg.ustalonych zasad i sprawuje nad nim kontrolę. Jest to inna metoda zapewnienia bezpieczeństwa finansowego i nie tylko, oraz opieki, zwłaszcza jeżeli nie chcemy iść do sądu i odebrać dziecku, zwłaszcza dorosłemu, możliwości decydowania o sobie oraz podejmowania samodzielnych decyzji. Trust nie musi być zatwierdzony przez sąd, ale trzeba go sporządzić przez kancelarię prawną. Można też łączyć instrumenty prawne takie jak opieka prawna i trust, żeby zapewnić dziecku najlepsze zabezpieczenie. Wiadomo, że każdy ma inną sytuację, dlatego zawsze warto się skonsultować z adwokatem, który się w tej dziedzinie specjalizuje i wypytać o dostępne opcje.

Serdecznie dziękujemy za bardzo cenne informacje. Jest ich bardzo dużo i z racji tego, że każda sytuacja jest inna warto się poradzić kompetentnego adwokata i sprawdzić co możemy zrobić w naszej sytuacji. Mecenas Izabela Czajkowska jest specjalistką w dziedzinie prawa spadkowego.

Mec. Izabela Czajkowska
Otte & Czajkowska LLC
5339 N Milwaukee Ave.
Chicago, IL  60630
P:  773-631-7100, F:  773-631-7101
E:  izabela@oclawyergroup.com 
www.oclawyergroup.com