Wcześniaki

Wcześniaki, czyli niemowlęta urodzone przedwcześnie,  to dzieci, które przyszły na świat przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży w przeciwieństwie do dzieci „donoszonych”, które rodzą się pomiędzy 37 a 40 tygodniem liczonym od ostatniej menstruacji matki (LMP czyli last menstrual period).
Przyczyny przedwczesnego porodu nie są łatwe do określenia. Czasem  może to być kondycja zdrowotna matki podczas ciąży z nabytymi chorobami takimi jak cukrzyca ciążowa, nadciśnienie, problemy z sercem czy nerkami, niektóre infekcje (zwłaszcza te związane z workiem owodniowym, narządami rodnymi czy drogami moczowymi) lub krwawienia związane z nietypowym ułożeniem łożyska.
Czasami przedwczesny poród może być związany z trybem życia matki i, na przykład, niewłaściwym odżywianiem, paleniem tytoniu, używaniem narkotyków czy nadmierną  konsumpcją alkoholu podczas ciąży. Przedwczesne porody zdarzają się również w ciążach w których występują zaburzenia strukturalne lub, przy ciążach mnogich, nadmierne rozciągnięcie macicy ze względu na ilość płodów.
Dodatkowo, porody przed ukończeniem 37 tygodnia zdarzają się częściej matkom młodym, poniżej 19 roku życia, lub starszym, powyżej 40 roku życia i kobietom z historią wcześniejszych porodów. Jednakże, przedwczesny poród może się przydarzyć każdej kobiecie ciężarnej, także tym, które nie zaliczają się do typowych grup ryzyka.

W przeciwieństwie do dzieci urodzonych w terminie, wcześniaki mają wiele specyficznych potrzeb i wymagają specjalistycznej opieki począwszy od tego, że zazwyczaj natychmiast po narodzinach trafiają na oddział intensywnej terapii dla noworodków (NICU- neonatal intensive care unit). NICU jest oddziałem przystosowanym specjalnie do tego, aby zapewnić wcześniakom jak najspokojniejszą atmosferę i wszystko inne od odpowiedniej temperatury, pokarmu, ochrony po opiekę tak aby miały jak największe szanse właściwego rozwoju.
Dzięki postępom w medycynie udaje się uratować ponad 90 procent wcześniaków o wadze 800 gram i większej. Te, które rodzą się z wagą ok. 500 gram i  wyższą mają 60 procentowe szanse na przeżycie chociaż w ich przypadku szanse komplikacji są znacznie wyższe.

Podstawowe potrzeby wcześniaków:

Ciepło
Dzieci urodzone przed terminem nie mają wystarczającej ilości tłuszczu podskórnego, który pozwala utrzymać normalną temperaturę ciała, nawet jeżeli są otulone kocykiem. Dlatego inkubatory w NICU są wyposażone w specjalny system ogrzewania, by utrzymać bezpieczną temperaturę.
Wykonane z przezroczystego plastiku inkubatory są tak skonstruowane aby zapewnić dziecku ciepło, zmniejszyć możliwości wystąpienia infekcji i ograniczyć utratę wilgoci. Specjalne podgrzewacze umieszczone na oddziale utrzymują również odpowiednio wysoką temperaturę powietrza tak aby nie wywoływać szoku temperaturowego za każdym razem gdy pielęgniarka albo lekarz mają dostęp do dziecka. Dodatkowo temperatura dziecka jest stale monitorowana poprzez niewielki termometr przyklejony do skóry dziecka co pozwala na automatyczne regulowanie temperatury w inkubatorze w zależności od potrzeb małego rezydenta.

Pożywienie i wzrost
Wcześniaki mają specjalne wymagania żywieniowe ze względu na znacznie szybszy wzrost niż dzieci urodzone w terminie i fakt, że ich układ trawienny nie jest dobrze rozwinięty. Neonatolodzy (pediatrzy, którzy specjalizują się w opiece i leczeniu chorych noworodków i wcześniaków) mierzą przyrost wagi w gramach, nie funtach i uncjach. Dzieci urodzone w terminie zazwyczaj ważą od 2500 gramów w górę (od ok. 5 funtów 8 uncji) podczas gdy wcześniaki mogą ważyć od 500  do 2500 gramów (czyli od 1 funta i 1 uncji do 5.8 funta).
Co do pożywienia, wiadomo, że mleko matki jest doskonałym źródłem pożywienia ale dzieci urodzone przedwcześnie nie są jeszcze przygotowane na to aby ssać pierś lub pić z butelki, przynajmniej do czasu kiedy osiągną od 32 do 34 tygodnia rozwoju ciążowego. Większość niemowląt urodzonych przedwcześnie musi być stopniowo przystosowywana do pokarmu aby uniknąć martwiczego zapalenia jelit (necrotizing enterocolitis, NEC), infekcji jelit, która dotyka zwłaszcza wcześniaki.
Matka może ściągać mleko, które potem jest podawane dziecku przez rurkę prowadzącą przez nos lub usta bezpośrednio do żołądka. W przypadku, kiedy matka nie jest w stanie dostarczyć mleka lub nie ma go wystarczająco dużo, lekarz może zalecić podanie pasteryzowanego mleka z banku, co jest uznawane za bezpieczną alternatywę. Jeżeli nie ma dostępu do mleka matki, czy to własnego, czy z banku, dzieci są karmione specjalnym mlekiem modyfikowanym.
Mleko matczyne posiada dodatkowe cenne składniki i proteiny, które pomagają dziecku rosnąć i wzmacniają układ immunologiczny. Zarówno do mleka matki jak i mleka modyfikowanego można dodać specjalne suplementy, takie jak np. wapno i fosfor a także witaminy aby sprostać wyższemu zapotrzebowaniu wcześniaków na te elementy. Dodatkowo, wcześniaki są stale monitorowane pod względem chemicznej i mineralnej zawartości krwi i składników takich jak glukoza, sól, potas, wapno, fosforan czy magnez, aby zawartość diety mogła być regulowana i dostosowana do potrzeb dziecka.
Te wcześniaki, które są na tyle małe lub chore, że ich układ trawienny nie jest w stanie strawić takiego pożywienia wymagają karmienia dożylnego lub są karmione pozajelitowo (total parentral nutrition, TPN) a ich „pożywienie” składa się z najbardziej niezbędnych tłuszczów, protein, cukrów i składników odżywczych. TPN, czyli karmienie pozajelitowe odbywa się za pomocą maleńkiej rurki prowadzącej do głównej żyły przez skórę lub pępek dziecka.

Typowe problemy zdrowotne wcześniaków
Dzieci urodzone przed terminem są podatne na rozmaite problemy zdrowotne głównie ze względu na to, że w momencie ich przyjścia na świat ich organy wewnętrzne nie są jeszcze gotowe do niezależnego funkcjonowania. Zazwyczaj im wcześniej się dziecko urodzi, tym większe jest ryzyko powikłań i problemów zdrowotnych.

Żółtaczka noworodków (Hyperbilirubinemia)
To dosyć częste schorzenie, które dotyka 80% wcześniaków i wiąże się z wysokim poziomem bilirubiny we krwi. Bilirubina jest produkowana podczas normalnego rozpadu czerwonych krwinek i w normalnych warunkach zostaje wydalona z moczem. W przypadku wysokiego poziomu bilirubiny dochodzi do żółtaczki która przejawia się zażółceniem skóry i białek ocznych. Żółtaczka noworodków jest również dość powszechna wśród dzieci donoszonych, gdyż około 60% z nich przejawia lekką do średniej formę tego schorzenia. Jest jednak znacznie częstsza wśród wcześniaków, dla których może mieć również cięższy przebieg. Bardzo wysoki poziom bilirubiny może prowadzić do uszkodzenia mózgu, dlatego wcześniaki są specjalnie monitorowane pod tym kątem i poddawane leczeniu na tyle szybko aby nie doprowadzać do sytuacji krytycznej. Terapia polega na umieszczeniu wcześniaka z żółtaczką pod specjalnym niebieskim światłem, które pomaga wyeliminować bilirubinę z organizmu. W rzadkich sytuacjach do wyeliminowania bilirubiny konieczna jest transfuzja krwi.

Martwicze zapalenie jelit (Necrotizing Enterocolitis)
Martwicze zapalenie jelit jest najczęstszą a jednocześnie najpoważniejszą chorobą dotykającą przedwcześnie urodzone dzieci. Do zapalenia dochodzi kiedy tkanka jelita cienkiego (entero) lub grubego (colo) jest w jakiś sposób uszkodzona lub zaczyna obumierać. W bardzo rzadkich przypadkach w miejscu gdzie doszło do infekcji może powstać przetoka. Kiedy dochodzi to takiej sytuacji jelito nie jest w stanie spełniać swojej funkcji odprowadzania niestrawionych resztek i przez ściany jelita bakterie i inne elementy mogą się przedostawać do jamy brzusznej lub krwiobiegu, co może prowadzić do poważnej, nawet grożącej życiu infekcji. Martwicze zapalenie jelit zazwyczaj dotyka dzieci urodzone przed 32 tygodniem ciąży, ale zdarza się również u dzieci urodzonych o czasie ale przejawiających problemy zdrowotne takie jak na przykład wada serca. Schorzenie to pojawia się zazwyczaj między 2 i czwartym tygodniem życia. Leczenie może się składać ze zmiany, tymczasowo, żywienia przez rurkę na dożylne, oczyszczenia żołądka i jelit, i lub kuracji antybiotykowej. Czasem sytuacja wymaga  zabiegu usunięcia zakażonej części jelita. Większość niemowląt u których występuje martwicze zapalenie jelit udaje się w pełni wyleczyć i nie wykazują one późniejszych kłopotów z przyswajaniem pokarmów.

Bezdech (Apnea)
Bezdech jest kolejnym powszechnym problemem jaki dotyka wcześniaki. W czasie okresów bezdechu dziecko przestaje oddychać; może dojść do spadku tętna i dziecko może blednąć lub sinieć. Bezdech jest spowodowany niedorozwojem tego ośrodka w mózgu który odpowiada za odruch oddychania. Prawie wszystkie dzieci urodzone w lub przed 30 tygodniem ciąży chorują na bezdech. Okresy bezdechu zanikają z czasem.
W NICU wszystkie przedwcześnie urodzone dzieci są monitorowane pod kątem bezdechu. Terapia jest o tyle prosta, że zazwyczaj wymaga delikatnej stymulacji dziecka, żeby samo zaczęło oddychać. W przypadkach kiedy okresy bezdechu zdarzają się bardzo często, podaję się dziecku leki (najczęściej zawierające kofeinę) a także specjalne urządzenie które wdmuchuje do nosa nieprzerwany strumień powietrza aby drogi oddechowe były stale otwarte.

Niedokrwistość (Anemia)
Jest to problem bardzo wielu dzieci urodzonych przed terminem i wiąże się z małą ilością czerwonych krwinek niezbędnych do natleniania całego organizmu. Niedokrwistość, powszechnie znana też jako anemia jest diagnozowana wcześnie poprzez badania laboratoryjne, które również szacują jak poważny jest stopień choroby i ile nowych krwinek jest produkowanych przez organizm dziecka.
Wcześniaki zapadają na anemię z różnych przyczyn. Przez pierwsze parę tygodni życia organizm noworodka nie produkuje nowych czerwonych krwinek, które dodatkowo mają znacznie krótszy cykl życia niż te produkowane przez osoby dorosłe. Na dokładkę liczne badania laboratoryjne którym wcześniak jest poddawany powodują, że trudno jest ten brak odbudować. Niektóre wcześniaki, zwłaszcza te, które ważą poniżej 1000 gram mogą potrzebować transfuzji krwi.

Inne Powszechne Problemy Zdrowotne:

Niskie ciśnienie krwi
Niskie ciśnienie (hypotension) jest dość częstym powikłaniem wiążącym się z przedwczesnym urodzeniem. Może się ujawnić bardzo szybko po porodzie i być wynikiem infekcji, utraty krwi, utraty płynów lub środków farmakologicznych podanych matce podczas porodu. Zwykle leczenie wymaga uzupełnienia płynów lub podania leku a w przypadku niemowląt, których niskie ciśnienie jest wynikiem utraty krwi – może także oznaczać transfuzję krwi.

Zespół zaburzeń oddechowych (Respiratody Distress Syndrome, RDS)
Jednym z najczęstszych problemów z którymi borykają się wcześniaki i to natychmiast po narodzeniu, są trudności z oddychaniem a zespół zaburzeń oddechowych jest najczęściej wyliczany jako przyczyna.
Niedojrzałe płuca dziecka nie produkują wystarczającej ilości surfaktantów (substancji pozwalającej rozszerzenie się objętości płuc kiedy dziecko przechodzi od oddychania wewnątrz łonowego do oddychania powietrzem po przyjściu na świat). Na szczęście, zespół zaburzeń oddechowych jest wyleczalny i wiele noworodków szybko przystosowuje się do oddychania w nowym środowisku.
Kiedy kobieta zaczyna rodzić przedwcześnie i akcji porodowej nie da się już zatrzymać, większość kobiet dostaje środki medyczne które mają przyspieszyć produkcję surfaktantów w płucach dziecka tak aby zmniejszyć ryzyko zaburzeń oddechowych. Dodatkowo, natychmiast po porodzie i kilka razy później, lekarz może zadecydować o podaniu surfaktantów dziecku jeżeli jego stan tego wymaga.
Mimo tego, iż spora część wcześniaków potrzebuje pomocy maszyny w oddychaniu przez jakiś czas, surfaktanty podawane dziecku w dużej mierze skracają czas jaki dziecko musi spędzić „przypięte” do maszyny.

Dysplazja Oskrzelowo-Płucna (Bronchopulmonary Displasia, BPD)
Przewlekła choroba płuc, która jest dość częsta wśród niemowląt urodzonych przed czasem, zwłaszcza tych których waga urodzeniowa była mniejsza niż 1000 gram. Mechanizm początkowy tej choroby nie jest do końca jasny ale wiadomo, że urodzenie przed terminem w połączeniu z zespołem zaburzeń oddechowych, infekcje przed i po urodzeniu a także przedłużony okres podłączenia do maszyn oddechowych ma znaczny wpływ na rozwój tej choroby. Wcześniaki zazwyczaj są leczone środkami farmakologicznymi i tlenem. Mimo tego, że kondycja płuc dzieci z tą chroniczną chorobą ulega znacznej aczkolwiek stopniowej poprawie przez pierwsze dwa lata życia, to jednaj wiele z dzieci przez dłuższy okres życia przejawia symptomy podobne do astmy.

Infekcje
Infekcje są dla dzieci urodzonych przedwcześnie szczególnym i poważnym zagrożeniem, gdyż ich zdolność do radzenia sobie z tym problemem jest znacznie mniejsza niż dzieci urodzonych w terminie. Do infekcji może dojść jeszcze w łonie, podczas porodu lub po urodzeniu i może ona zaatakować praktycznie każdą część ciała dlatego tak ważne jest częste mycie rąk przy wchodzeniu do NICU. Infekcje bakteryjne leczy się przy pomocy antybiotyków podczas gdy na te wywołane wirusami lub grzybami przepisuje się inne leki.

Przetrwały Przewód Tętniczy (Patent Ductus Arteriosus, PDA)
Przewód tętniczy jest naczyniem krwionośnym bardzo ważnym układzie krwionośnym płodu gdyż pozwala on na dostarczanie tlenu do krwi bezpośrednio od matki z pominięciem płuc. U dzieci urodzonych w terminie przewód tętniczy zamyka się samoczynnie krótko po porodzie, kiedy dziecko oddycha samo. U wcześniaków natomiast proces ten nie zachodzi automatycznie, co pozwala na przedostawanie się krwi do płuc co z kolei może prowadzić do infekcji, wady i niewydolność serca.
Przetrwały przewód tętniczy jest zazwyczaj leczony przy pomocy leku takiego jak indometacyna czy ibuprofen, które skutecznie działają w ponad 80% przypadków dzieci, które wymagają leczenia farmakologicznego. W przypadku gdy kuracja lekami nie przyniesie rezultatu może zaistnieć konieczność chirurgicznego zamknięcia przewodu tętniczego.

Retinopatia Wcześniaków (Retinopathy od prematurity, ROP)
Oczy dzieci urodzonych przed terminem są szczególnie wrażliwe na urazy. Retinopatia wcześniaków jest poważnym schorzeniem które prowadzi do nieprawidłowego rozwoju naczyń krwionośnych w oku. Około 7% wcześniaków z wagą urodzeniową 1250 i poniżej cierpi na retinopatię w różnym stopniu, od średniej (gdzie istnieje potrzeba noszenia okularów) po ciężką (ślepota).
Przyczyna retinopatii wcześniaków nie jest znana. Początkowo sądzono iż nadmierna ilość tlenu jest główną przyczyną tego schorzenia jednak nawet dodatkowe badania pokazały, że poziom tlenu (zbyt wysoki lub zbyt niski) ma tylko częściowy wpływ na rozwój retinopatii. Wszystkie dzieci urodzone przed terminem przechodzą w NICU badania oczu pod kątem retinopatii.

Po wyjściu ze szpitala:

Dzieci urodzone przed czasem bardzo często wymagają specjalnej opieki nawet po opuszczeniu oddziału intensywnej terapii, czasem w specjalnych klinikach lub programach terapeutycznych. Poza normalnymi wizytami lekarskimi i szczepionkami jakie otrzymują noworodki, wcześniaki regularnie przechodzą dodatkowe badania słuchu i wzroku. Ich rozwój jest bardzo dokładnie monitorowany zwłaszcza pod kontem układu nerwowego, rozwoju umiejętności motorycznych, socjalnych, takich jak uśmiechanie się, siedzenie, chodzenie, a także rozwoju mięśniowego.
Rozwój behawioralny i umiejętność mówienia również są śledzone, gdyż część dzieci urodzonych przedwcześnie może potrzebować terapii z logopedą lub fizykoterapii w miarę rozwoju. Dzieci, które doświadczyły komplikacji podczas pobytu na oddziale intenstywnej terapii mogą potrzebować pomocy dodatkowych specjalistów.
Opieka nad wcześniakiem, który może być znacznie bardziej wymagający od normalnego noworodka (i tak już wymagającego), może być bardzo wyczerpująca  przy wszystkich rzeczach na które trzeba zwracać uwagę, dlatego wsparcie rodziny i pomoc (nie tylko fizyczna) ze strony lekarzy lub szpitala jest bardzo ważna.

Zastrzeżenie: Zamieszczone na stronie informacje o charakterze medycznym nie mogą stanowić podstawy do samodiagnozy, leczenia, lub podejmowania innych działań związanych ze zdrowiem. Informacje te nie są również poradą medyczną. Przy podejmowaniu decyzji dotyczących zdrowia należy zawsze korzystać z porady lekarza.
Źródło: http://kidshealth.org/parent/growth/growing/preemies.html#